Frümsner Bräuche in Ton

Mit Klick auf den jeweiligen Player, können Sie sich den darunter aufgeführten Text anhören, vorgelesen von Frümsnerinnen, deren Dialekt noch nicht allzu sehr „fremd beeinflusst“ ist. Die Sprecherinnen möchten anonym bleiben – aber wer sie kennt, erkennt sie auch.

De Höltschät

Im Herbscht het ma da Türgga gholt vom Riet, vo Hand uusbroche und di Fueder mit em Fuehrwerch hoa transportiert. D’Froue hend d’Stube uusgruumt und denn het ma di ganzi Laadig vo Türggachölba mit de Zoane i d’Stube ietroat. A mengem Ort hets bis mindeschtens uf di halb Fänschterhöachi Hüüffe ka, di ganz Stube voll, so dass nu no Platz ka het für en Bangg oder en Harass zum Druufhogge, um Chölba uuszhöltscha. Nachbuure und Helfer sind zur Mitärebet iiglaade worde. Es ischt gsellig und gmüetlig gse, me het gsunge, verzellt und viil glachet.

Me het vorzue d’Bletter abgrupft bis uf zwoa bis vier Bletter und die omme zämmeknüpft. Di grichtete Chölbe het ma i Zoane toa und d’Manne hend dia i d’Obertiili uetroat, wo si vo andere vorzue zum Trüchne uufghenggt worde sind. D’Obertiiline sind mit so Holzliischtene oder Dröht uusgrüschtet gse, damit me dia Chölba het chönne uufhengge. Das ischt denn en ganze Johresvorroot gse. Dia Chölba het ma im Louf vom Johr abegno, abgribblet und denn i d’Mühli broocht uf Sennwald. De Müller het denn das Türggamehl wider vertoalt, jede het sis eigne Mehl zrugg übercho. De Türgga het ma o als Hennefuetter bruucht, früeher hond fascht alli Lüt Henne ums Huus ka.

De erscht Ouguscht

De erscht Ouguscht hond mer denn i de Schuel gfiiret, no richtig bodeständig, das het alls dr Underlehrer Schäpper organisiert. D’Boba hond möse Hellebarde baschtle und d’Moatla hond gröeni Hoorbänder gmacht, mit em St. Galler Wappe vorne druf, uf de Stirn. S gröascht Moatli ischt d’Helvetia gse, si het e roats Side-Stirnband ka mitem Schwiizer Chrüüz vorne uf de Stirn. D’Moatla sind alli wiiss aagloat gse und d’Boba hond wiissi Hirtehämpli mit Kapuze aaka. Für das Fäscht hommer viili alti Lieder möse lärne: „Lasst hören aus alter Zeit“, „zu Sempach der kleinen Stadt“ oder „s’Schwiizerländli ischt no chlii“. Nach Johre ischt das Fäscht all gröasser worde, will si denn o de Turnverein mit mena schöna Programm beteiligt het.

S’Waldfäscht im Forstegg

S’Waldfäscht im Forstegg bi de Burg Forstegg ischt immer e groasses Ereignis gse, döt hets Limonade gee und Nussgipfel oder Schnegge. D’Dorfmusige vo Sennwald und Sax hond gspilt. S’groass Glüggsraad ischt vo üserem Briefträger Schwiizer betätigt worde. Als Priise hets Zuggerschtögg gee, di gröaschta als Super-Priis sind 10 kg schwär gse, denn 5 kg und 3 kg. Dia sind sehr beliebt gse, het ma doch doazmol viil Zugger bruucht zum Frücht iichocha.

S’Chlous-Schälle

Doazmol hond d’Underschüeler und d’Oberschüeler mitgmacht. Si sind am Morge früeh mit de Schälle i d’Schuel glouffe, ufem Weg het ma gschället. S’het derigi ka, di sind scho am Drüü oder am Vieri uufgschtande und mit de Schelle uf de Weg gange. Wo de Lehrer no im Sennwald un dehoa gse ischt, het ma si vorem Schuelhuus bsammlet und ischt mit luutem Gschäll de Lehrer go abhoole. Während dr Schuel sind di Schälle am Bode googed, mür hon denn Schuel ka bis zur Pouse. I de Pouse ischt wider di ganz Blootere go schälle und denn nach de Pouse wider i d’Schuel. Ufem Hoamwäg het ma wider gschället und am Nomittaag wider s’gliich. Bim Begg und bi de Lääde het di ganz Blootere aaghalte und fescht gschället, denn honds öppis übercho. Doazmol hets no offni Cheschtene und düerri Chranzfiige gee. Spööter denn spanischi Nüssli. Und de richtig Bruuch wär ebe dä, dass de ganz Tag überall gschället wird für de Chlous. Ussert de Lehrer het gsoat, imene Huus ischt öppert gstorbe, denn hommer döt nöd dööre go schälle.

De Chlous ischt bi üs nöd i d’Schuel cho, sondern am Obed is Huus, da hond d’Eltere sälber organisiert. Hüt het de Chlous jo e schöas roats Gwäandli aa mit Bart, doazmol het er e schwarzi Pelleriine aagha, sälber en Bart aakläbet und Schtegge und en Sagg debii ka. Das ischt alls gse wo de Chlous ka het, kon Schmutzli. Und denn hets Nüss und Öpfel und Cheschtene, Fiige und villicht no chliini Läbchueche mit mene uufkläbete Papiirchlous gee.

 

Weihnacht

Doazmol dind d’Chrischtböm no sehr bescheide gse. Nebscht Cherze het mer Öpfel und Nüss mit glänzigem Papiir iipaggt. Gschengg hets nöd viil gee, villicht emol vo Götti oder Gotte en Zwefränggler oder Fööfliiber. D’Sunntigsschüeler hond a de Wiehnachtsfiir vo de Chirche e Gschengg übercho, zum Biispiil en Suppeteller mit buntem Rand und Spruch oder e Tasse oder en Wäschpletz mit Soapfe.

Silvester

Am Silväschter ischt me als Goaf vo Huus zu Huus go „s’guet Johr aawünsche“. Und dänn hets halt ganz viil ka, wo en Fööfräppler gee hond, wänn öpper besser gschtellt gse ischt, honds en 10er oder 20er gee.

Funggesunntig

Am Funggesunntig hond di Junge mit de Schüeler groassi Holzhüüfe gmacht us Äscht, Schtämm usem Wald und Holzsache vo dehoa. Am Obed sind die Hüüfe bim Grischta, bim alte Schoofsstall und meischtens o on uf Aspe aazündt worde. Woher de Bruuch chunt ischt nöd bekannt, aber im Zämmehang mit de Früehligsputzete vo Huus und Wiise praktisch, so het oaniges a Uuroot chönne mitverbrennt werde.

Loobe

Nach de Herbschtstürm ischt s düerr Loob mengmol i chnüütüüfe Maade a windgschützte Stelle glääge. S ganz Dorf het während zwea drei Tääg im Herbscht bi Pföa gloobet, da het ma schuelfrei ka, Loobferie. Ziitewiis hond d’Ussersäss möse bi de Gmoandskanzlei Loobcharte löasa. Jedi Famili het ihren Platz ka. Mit Räche, Bääse oder zämmebundne Zwiigli het ma s’Loob (Bueche-, Ulme-, Nuss-, Eicheloob) hooptsächli de Waldstrooss noo zämmegrächet und uf groassi Hüüffe gworfe. Äschtli, Buechenüssli und Stöali het ma uusasortiert. Di groasse Loobsegg sind denn mit Loob prall gfüllt hoa troat oder gfahre worde. Zum Teil het ma no Reserve-Segg gfüllt, und s’Loob underem Johr uustuusched oder nohgfüllt. Dehoa het ma das Loob no nohtrüchnet und bald bruucht. S alt vertruggt Loob het ma als Iistreu im Stall bruucht. O s’Loob vo de Obschtböm ischt für de Stall gse zum Streue im Winter. Stroah ischt z’tüür gse.

Di meischte hond uf dene Loobsegg gschloofe, zum Toal mehreri Goafa uf om Sagg, da het ma am Aafang möse uufpasse, dass si nöd abetroelet sond. Doazmol hets o di breitere Better gee als jetz und d’Familie sind gröasser gse. Hets mit de Ziit i dene Segg e Toala gee, denn het ma de Sagg umtrüllet und frisches Loob noagschoppet. Es het doazmol für Eltere oder elteri Lüt scho Matratze gee us Seegrääs und spööter denn us Rosshoor.

Eierlesata

Am Oaschteremäntig ischt uf dr Sternewiise d’Eierlääsata abghalte worde. Das ischt äll es chliises Volksfäscht gse. Dr Eierwörfer und dr Eierfänger hond si im Feld uufgstellt. Dr Eierfänger het möse mit mena Sagg ame Spaanreif, dia flüügende Eier uuffoa. Die Veraastaltig ischt vo de Dorfmusig Sax und Fahne begleitet worde.

mehr zur Eierlesata auf: interner Link